Mỗi độ cuối năm, khi tiết trời se lạnh tràn về, lòng người Việt lại rộn ràng nhắc đến tháng Chạp tháng củ mật như một dấu hiệu của mùa Tết đang cận kề. Đây không chỉ là tháng cuối cùng của năm âm lịch mà còn là khoảng thời gian ẩn chứa vô vàn phong tục, tập quán, và những ý nghĩa văn hóa sâu sắc, được truyền từ đời này sang đời khác. Bài viết này của tiengnoituoitre.com sẽ cùng bạn đi sâu khám phá nguồn gốc lịch sử, ý nghĩa tinh thần và những giá trị thực tiễn ẩn chứa đằng sau những tên gọi quen thuộc này, giúp bạn hiểu rõ hơn về một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa Việt Nam giàu bản sắc. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về những lễ hội cuối năm và sự cẩn trọng cần thiết trong giai đoạn chuyển giao đặc biệt này.
Nguồn Gốc Sâu Xa Của Tên Gọi Tháng Chạp
Tên gọi “tháng Chạp” của tháng cuối cùng trong năm âm lịch không phải ngẫu nhiên mà có, mà nó bắt nguồn từ những ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Hán cổ đại, cụ thể là từ chữ “lạp” (臘). Sự du nhập và biến đổi ngữ âm theo thời gian đã hình thành nên từ “chạp” quen thuộc trong tiếng Việt. Để thực sự hiểu rõ, chúng ta cần đào sâu vào ngữ nghĩa gốc của từ “lạp” trong tiếng Hán và cách nó được tiếp nhận, diễn giải trong bối cảnh văn hóa Việt.
Từ “lạp” (臘) trong Hán Việt có nhiều lớp nghĩa khác nhau, phản ánh những nghi lễ và hoạt động đặc trưng của tháng cuối năm. Theo các học giả nghiên cứu Hán Nôm và từ điển Hán Việt, “lạp” ban đầu liên quan mật thiết đến các nghi thức tế lễ. Cụ thể, trong thời nhà Chu ở Trung Quốc cổ đại, có một nghi lễ lớn được tổ chức vào tháng cuối cùng của năm âm lịch nhằm tế thần, cầu mong mùa màng bội thu và cuộc sống bình an. Nghi lễ này được gọi là “tế lạp” hay “lễ lạp”, và chính tháng diễn ra nghi lễ này được gọi là “lạp nguyệt” (臘月), tức tháng lạp, hay tháng Chạp trong tiếng Việt.
Bên cạnh ý nghĩa về nghi lễ tế thần, từ “lạp” còn mang một tầng nghĩa quan trọng khác liên quan đến “thịt”. Tháng cuối năm, đặc biệt trong những vùng có khí hậu lạnh giá, là thời điểm người dân thường tiến hành tích trữ và chế biến các loại thực phẩm để chuẩn bị cho mùa đông dài và đón Tết Nguyên đán. Trong số đó, việc xông khói, ướp muối thịt để bảo quản được coi là một hoạt động thiết yếu. Những món ăn như “lạp tràng” (臘腸), tức lạp xưởng, là một minh chứng sống động cho mối liên hệ này. Lạp xưởng không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là biểu tượng của sự no đủ, sung túc được chuẩn bị kỹ lưỡng cho ngày Tết. Việc chế biến thịt lạp vào tháng cuối năm đã trở thành một phong tục phổ biến, góp phần củng cố thêm ý nghĩa của từ “lạp” và từ đó là “tháng Chạp” như một khoảng thời gian của sự chuẩn bị, tích trữ.
Ngoài ra, trong văn hóa Việt, “lạp” còn được liên tưởng đến tục “lạp mả” hay “tảo mộ” vào dịp cuối năm. Đây là hoạt động mà con cháu trong gia đình, dòng họ cùng nhau đi thăm nom, dọn dẹp, sửa sang mồ mả tổ tiên. Hành động này không chỉ thể hiện lòng hiếu thảo, sự biết ơn và tưởng nhớ đến những người đã khuất mà còn là cách để các phần mộ được tươm tất, sạch sẽ trước khi bước sang năm mới. Tục “lạp mả” là một biểu hiện sâu sắc của tình cảm gia đình, dòng họ, và là một phần quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Việt.
Sự giao thoa và tiếp biến văn hóa đã khiến từ “lạp” từ Hán ngữ khi đi vào tiếng Việt đã biến âm thành “chạp” và trở thành một phần không thể thiếu trong vốn từ vựng và tâm thức dân gian. Nó gói gọn trong mình cả ý nghĩa về thời gian, nghi lễ, ẩm thực và tình cảm gia đình, tạo nên một cái tên đầy sức gợi về một tháng cuối năm đặc biệt. Việc hiểu rõ nguồn gốc này giúp chúng ta không chỉ biết tên gọi mà còn thấu hiểu được chiều sâu văn hóa mà nó mang lại.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Tháng Chạp Trong Văn Hóa Việt
Tháng Chạp, hay tháng 12 âm lịch, không đơn thuần chỉ là tháng cuối cùng của một chu kỳ năm mà nó còn mang ý nghĩa cực kỳ quan trọng và sâu sắc trong đời sống tinh thần, văn hóa của người Việt Nam. Đây là khoảng thời gian mà nhịp sống dường như hối hả hơn, mọi người đều dồn hết sức lực để hoàn tất mọi công việc, dự định còn dang dở, đồng thời chuẩn bị một cách chu đáo nhất cho sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới – Tết Nguyên đán. Tháng Chạp chính là bản lề, là nhịp cầu kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai, nơi mọi người hướng về Tết đoàn viên bên gia đình.
Tháng Chạp được ví như tháng bận rộn nhất trong năm bởi lẽ nó tập trung rất nhiều phong tục, tập quán và nghi lễ truyền thống. Từ những hoạt động cá nhân đến những nghi thức cộng đồng, tất cả đều góp phần tạo nên một không khí đặc trưng, vừa linh thiêng, vừa rộn ràng.
Rằm Tháng Chạp – Chuẩn Bị Tinh Thần và Vật Chất
Ngày Rằm tháng Chạp (15/12 âm lịch) là một trong những cột mốc quan trọng đầu tiên trong chuỗi các hoạt động cuối năm. Vào ngày này, các gia đình Việt thường sửa soạn mâm cúng để tưởng nhớ tổ tiên, cầu mong may mắn, bình an cho gia đạo trong năm tới. Mâm cỗ cúng Rằm không chỉ là sự biểu hiện của lòng thành kính mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần, cùng nhau chuẩn bị, gắn kết tình cảm. Những lễ vật như xôi, chè, gà luộc, hay các món chay tịnh được chuẩn bị tỉ mỉ, thể hiện sự chu đáo và lòng biết ơn của con cháu đối với ông bà, tổ tiên.
Bên cạnh nghi lễ cúng bái, Rằm tháng Chạp còn là thời điểm lý tưởng để người dân bắt đầu công việc “lặt lá mai” đối với những cây mai cảnh ở miền Nam, hoặc chăm sóc những cành đào chuẩn bị bung nở ở miền Bắc. Đây là một kỹ thuật truyền thống, đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm, nhằm điều tiết thời gian nở hoa sao cho những bông hoa mai vàng rực hay những cánh đào thắm đỏ có thể khoe sắc đúng vào những ngày Tết Nguyên đán. Việc ngắm nhìn những cây mai, cây đào được chăm sóc cẩn thận, chờ đợi chúng nở hoa vào đúng dịp Tết mang lại một cảm giác mãn nguyện và hy vọng về một năm mới an lành, tốt đẹp.
Lễ Cúng Ông Công Ông Táo – Tiễn Thần Bếp Về Trời
Ngày 23 tháng Chạp âm lịch là một ngày lễ vô cùng thiêng liêng và quan trọng trong văn hóa Việt Nam: Lễ cúng ông Công ông Táo. Theo tín ngưỡng dân gian, đây là ngày Táo Quân (gồm hai ông Công và một bà Táo) cưỡi cá chép bay về trời để tấu trình với Ngọc Hoàng về những việc thiện, ác của gia chủ trong suốt một năm qua. Lễ vật cúng Táo Quân thường bao gồm xôi chè, hương hoa, trái cây, và đặc biệt là ba bộ mũ áo, hài và cá chép sống (hoặc cá chép giấy) để Táo Quân có phương tiện về trời.
Nghi lễ cúng Táo Quân không chỉ đơn thuần là một hoạt động tín ngưỡng mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình cùng nhau dọn dẹp bếp núc, nhà cửa. Việc này mang ý nghĩa “tống cựu nghênh tân”, tức là tiễn những điều cũ kỹ, không may mắn của năm cũ đi và đón những điều mới mẻ, tốt lành của năm mới đến. Đây cũng là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy Tết Nguyên đán đã thực sự đến rất gần, và mọi người bắt đầu dọn dẹp để đón một cái Tết sạch sẽ, tươm tất.
Nấu Bánh Tét/Bánh Chưng – Hương Vị Của Sự Đoàn Viên
Mặc dù không có ngày cụ thể, nhưng vào những ngày cận Tết trong tháng Chạp, đặc biệt là từ sau ngày 23, việc quây quần nấu bánh chưng (miền Bắc) và bánh tét (miền Nam) đã trở thành một nét đẹp văn hóa không thể thiếu. Cả gia đình cùng nhau gói bánh, thức xuyên đêm canh nồi bánh chín, tạo nên một không khí ấm cúng, sum vầy đặc biệt mà chỉ có Tết mới mang lại.
Quá trình làm bánh chưng, bánh tét đòi hỏi sự tỉ mỉ, công phu từ khâu chọn nguyên liệu (gạo nếp, đậu xanh, thịt lợn, lá dong/lá chuối) cho đến công đoạn gói và luộc bánh hàng chục tiếng đồng hồ. Hương thơm của lá dong, lá chuối hòa quyện với mùi gạo nếp, đậu xanh và thịt mỡ lan tỏa khắp nhà, báo hiệu Tết đã về. Nồi bánh chưng, bánh tét không chỉ là một món ăn mà còn là biểu tượng của sự no đủ, đoàn kết, và là kỷ niệm đẹp của bao thế hệ về những buổi sum họp gia đình ngày Tết.
Lễ Cúng Tất Niên và Cúng Giao Thừa – Chuyển Giao Đặc Biệt
Những ngày cuối cùng của tháng Chạp, thường là 29 hoặc 30 tháng Chạp, là thời điểm diễn ra lễ cúng tất niên và sau đó là cúng Giao thừa.
Lễ cúng tất niên là nghi lễ quan trọng nhằm tổng kết một năm đã qua, tạ ơn trời đất, thần linh, tổ tiên đã phù hộ cho gia đình. Mâm cỗ tất niên thường rất thịnh soạn, đa dạng các món ăn truyền thống, được bày biện đẹp mắt. Đây là dịp để cả gia đình cùng quây quần dùng bữa, chia sẻ những câu chuyện trong năm, và chuẩn bị tâm thế đón chào năm mới. Buổi tiệc tất niên cũng thường có sự tham gia của bà con, bạn bè thân thiết, tạo nên một không khí ấm áp, vui vẻ. Nhiều gia đình còn tranh thủ đi “lạp mộ” vào sáng ngày 30, nhổ cỏ, lau chùi dọn dẹp phần mộ tổ tiên, thắp hương để mời gia tiên về đón Tết cùng con cháu.
Đỉnh điểm của tháng Chạp là thời khắc Giao thừa, khoảnh khắc chuyển giao thiêng liêng từ năm cũ sang năm mới. Vào đêm Giao thừa, mọi người sẽ thực hiện lễ cúng Giao thừa để tiễn năm cũ, đón năm mới. Sau đó là tục “xông đất”, người đầu tiên bước vào nhà trong năm mới với hy vọng mang lại may mắn, tài lộc. Đây là thời điểm mà mọi người trao nhau những lời chúc tốt đẹp nhất, cầu mong một năm mới an khang, thịnh vượng. Cả gia đình cùng nhau thức đón Giao thừa, trò chuyện, ngắm pháo hoa (nếu có), tạo nên những khoảnh khắc đáng nhớ, tràn đầy yêu thương và hy vọng. Sự đầm ấm, yêu thương bên cạnh những người thân yêu chính là ý nghĩa hạnh phúc nhất mà tháng Chạp và Giao thừa mang lại.
Tháng Chạp là tháng cuối năm, tháng quay về với gia đình – Ảnh: Canva
“Tháng Củ Mật” – Lời Nhắc Nhở Về Sự Cẩn Trọng
Bên cạnh tên gọi “tháng Chạp”, tháng 12 âm lịch còn được dân gian gọi là “tháng củ mật”. Cách gọi này không chỉ là một cụm từ thông thường mà nó ẩn chứa một lời nhắc nhở, một bài học kinh nghiệm sâu sắc về sự cẩn trọng, đề phòng trong những ngày cuối năm. Để hiểu rõ ý nghĩa của “tháng củ mật”, chúng ta cần phân tích nguồn gốc từ Hán Việt của cụm từ này.
Trong từ Hán Việt, “củ” (糾) có nghĩa là xem xét, kiểm soát, giám sát, theo dõi. Người xưa thường dùng từ “củ sát” (糾察) để chỉ hành động kiểm tra, rà soát một cách cẩn thận, kỹ lưỡng. Từ này nhấn mạnh sự chủ động trong việc kiểm soát, không để sơ hở, sai sót. Còn “mật” (密) mang ý nghĩa kín đáo, khít khao, không để lộ, không thất thoát. Nó ám chỉ một trạng thái an toàn, bảo mật, không có kẽ hở hay nguy cơ bị mất mát.
Khi ghép lại, “củ mật” (糾密) có thể hiểu đơn giản là “kiểm soát cẩn thận”, “theo dõi kỹ lưỡng để giữ kín, không thất thoát”. Đây là một lời răn dạy của người xưa dành cho con cháu và cộng đồng. Tháng cuối năm, đặc biệt là cận Tết, là thời điểm mọi người bận rộn sắm sửa, tích trữ tài sản, tiền bạc để chuẩn bị đón xuân. Đồng thời, đây cũng là khoảng thời gian mà các hoạt động lễ hội, tiệc tùng diễn ra nhiều, khiến người dân dễ lơ là cảnh giác.
PGS. TS Trần Hữu Sơn, một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, đã lý giải thêm về việc vì sao tháng Chạp lại được gọi là “tháng củ mật”. Ông cho rằng, tháng 12 âm lịch là tháng giáp Tết, khi mọi nhà đều có của ăn của để, sắm sửa nhiều đồ đạc mới, thì cũng là lúc các đối tượng xấu, kẻ gian lợi dụng sơ hở để trộm cắp, cướt giật. Vì vậy, việc gọi là “tháng củ mật” là để nhắc nhở mọi người phải hết sức thận trọng, bảo vệ tài sản của mình một cách chu đáo, không chỉ về tiền bạc mà còn cả củi lửa khi nấu nướng, sử dụng điện trong những buổi tiệc tùng cuối năm.
Sự cẩn trọng trong tháng củ mật không chỉ giới hạn ở việc bảo vệ tài sản mà còn mở rộng ra nhiều khía cạnh khác của đời sống:
- An toàn tài sản: Cần khóa cửa cẩn thận khi vắng nhà, không khoe khoang tài sản, cảnh giác với người lạ, đặc biệt là khi đi chợ, đi lễ hội đông người.
- An toàn cháy nổ: Kiểm tra hệ thống điện, gas, không đốt vàng mã quá mức, cẩn thận khi thắp hương, nến. Đây là thời điểm mà nhiều gia đình sum họp, ăn uống, nên nguy cơ cháy nổ từ bếp núc cũng tăng cao.
- An toàn giao thông: Cuối năm là thời điểm giao thông trở nên phức tạp do lượng người di chuyển lớn, các buổi tiệc tùng tăng lên. Cần tuân thủ luật giao thông, không lái xe khi đã uống rượu bia.
- An toàn sức khỏe: Thay đổi thời tiết, lịch trình bận rộn và việc ăn uống không điều độ trong các buổi tiệc tất niên có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Cần chú ý giữ gìn sức khỏe, nghỉ ngơi hợp lý.
- Quản lý tài chính: Tránh chi tiêu quá đà vào những ngày cận Tết. “Củ mật” cũng có thể hiểu là kiểm soát chặt chẽ các khoản chi tiêu để không bị thâm hụt ngân sách sau Tết.
Lời răn dạy “tháng củ mật” đã trở thành một phần của triết lý sống, một lời nhắc nhở ý nghĩa từ bao đời nay. Nó thể hiện sự khôn ngoan của người xưa trong việc quan sát, đúc kết kinh nghiệm để bảo vệ cuộc sống bình yên, an lành cho cộng đồng, giúp mọi người có một cái Tết trọn vẹn, không lo âu.
Tháng củ mật nghĩa là tháng cẩn thận bảo vệ tài sản – Ảnh: Internet
Tháng Chạp: Thời Khắc Bận Rộn Nhất Trong Năm Với Vô Vàn Hoạt Động
Tháng Chạp là thời điểm mà nhịp sống của người Việt trở nên nhanh và sôi động hơn bao giờ hết. Mùi hương của Tết lan tỏa trong không khí, những phiên chợ cuối năm bắt đầu nhộn nhịp, và mọi gia đình đều tất bật với hàng loạt công việc chuẩn bị. Từ những hoạt động mang tính tâm linh đến những việc trang hoàng nhà cửa, tất cả đều tạo nên một bức tranh sống động, đa sắc màu của những ngày cuối năm.
Chuẩn Bị Thực Phẩm và Sắm Sửa Tại Chợ Tết
Đi chợ Tết là một trong những hoạt động không thể thiếu và mang nhiều cảm xúc nhất trong tháng Chạp. Không chỉ là việc mua sắm nhu yếu phẩm, chợ Tết còn là nơi giao lưu văn hóa, là không gian tràn ngập sắc màu, âm thanh và hương vị đặc trưng của mùa xuân. Những người phụ nữ trong gia đình thường là người chủ chốt, họ lên danh sách chi tiết các món ăn truyền thống, tính toán chi tiêu và lựa chọn những nguyên liệu tươi ngon nhất để chuẩn bị cho mâm cỗ ngày Tết.
Tại chợ Tết, bạn có thể tìm thấy đủ loại hàng hóa, từ những cành hoa tươi thắm như đào, mai, quất đến các loại thực phẩm khô, gia vị, bánh mứt, và quần áo mới. Khắp nơi vang lên tiếng mời chào, tiếng cười nói rộn ràng, tạo nên một không khí huyên náo nhưng ấm áp. Việc đi chợ Tết sớm không chỉ giúp lựa chọn được những món đồ ưng ý mà còn giúp cảm nhận trọn vẹn hương vị của những ngày cuối năm. Nó là minh chứng cho thấy để có một cái Tết đầm ấm, đoàn viên, cần rất nhiều sự chuẩn bị tỉ mỉ, chu đáo và cả tấm lòng của mỗi thành viên trong gia đình.
Sắc đỏ rạng rỡ của chợ Tết – Ảnh: Canva
Tôn Kính Thần Bếp Qua Lễ Cúng Ông Công Ông Táo
Như đã đề cập, vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, lễ cúng ông Công ông Táo được diễn ra để tiễn các vị thần Bếp về trời tấu trình Ngọc Hoàng. Các gia đình chuẩn bị một mâm cỗ cúng tươm tất với các món ăn truyền thống, hoa quả, bánh kẹo, trà rượu. Đặc biệt, không thể thiếu những con cá chép sống khỏe mạnh hoặc cá chép giấy. Sau khi làm lễ cúng, cá chép sống sẽ được mang đi phóng sinh xuống sông, hồ, ao gần nhất với niềm tin rằng cá chép sẽ hóa rồng, đưa Táo Quân lên trời một cách thuận lợi.
Nghi lễ này không chỉ thể hiện sự thành kính của con người đối với các vị thần mà còn mang ý nghĩa về sự sạch sẽ, chu toàn. Sau lễ cúng, gia đình sẽ bắt đầu tổng vệ sinh nhà cửa, dọn dẹp bếp núc, chuẩn bị cho một năm mới tươm tất và sạch đẹp. Đây là một phong tục mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh, thể hiện lòng biết ơn và mong cầu một năm mới an lành, hạnh phúc.
Dọn Dẹp Nhà Cửa – Tống Cựu Nghênh Tân
Sau lễ cúng ông Công ông Táo, việc dọn dẹp nhà cửa trở thành một công việc cấp thiết và quan trọng trong tháng Chạp. Hoạt động này không chỉ đơn thuần là làm sạch mà còn mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc là “tống cựu nghênh tân” – tiễn cái cũ đi, đón cái mới đến. Mọi ngóc ngách trong nhà, từ bếp núc, phòng khách, phòng ngủ đến sân vườn đều được tổng vệ sinh, quét dọn kỹ lưỡng.
Mặc dù đây là một công việc khá mệt mỏi, tốn nhiều công sức, nhưng hầu hết mọi người đều cảm thấy háo hức và vui vẻ khi tham gia. Các thành viên trong gia đình cùng nhau chung tay dọn dẹp, từ việc lau chùi đồ đạc, sắp xếp lại vật dụng đến việc quét vôi, sơn sửa lại nhà. Quá trình này không chỉ giúp ngôi nhà trở nên sạch sẽ, gọn gàng mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình tăng cường sự kết nối, sẻ chia công việc, và cùng nhau tạo dựng không khí đón Tết ấm áp, đầm ấm. Một ngôi nhà sạch đẹp, tươm tất được tin là sẽ mang lại may mắn, tài lộc và bình an cho gia đình trong năm mới.
Trang Trí Nhà Cửa – Sắc Màu Đón Xuân
Sau khi dọn dẹp sạch sẽ, việc trang trí nhà cửa là bước tiếp theo để tăng cường không khí Tết rộn ràng. Đây là công đoạn mang đậm tính nghệ thuật và sự sáng tạo, phản ánh gu thẩm mỹ và mong ước của mỗi gia đình. Những bình hoa rực rỡ như hoa đào, hoa mai, quất cảnh được đặt ở vị trí trang trọng. Hoa đào với sắc hồng thắm tượng trưng cho sự tươi mới, may mắn ở miền Bắc; hoa mai vàng rực biểu tượng cho sự phú quý, thịnh vượng ở miền Nam; và cây quất trĩu quả tượng trưng cho sự sung túc, sum vầy.
Bên cạnh hoa tươi, những câu đối đỏ với nội dung chúc phúc, chúc lộc, chúc thọ được treo trang trọng trước cửa nhà hoặc trên tường. Các loại tranh dán, tranh thêu với hình ảnh chim én, bánh chưng, cành mai cũng góp phần làm cho không gian thêm phần sinh động. Dây kim tuyến lấp lánh, dây chữ Phúc, Lộc, Thọ, Vạn Sự Như Ý được treo lủng lẳng trên cành cây cảnh, đèn lồng đỏ rực rỡ mang đến một không khí lễ hội truyền thống, ngập tràn hy vọng về một năm mới tốt lành. Việc trang trí nhà cửa không chỉ làm đẹp không gian sống mà còn thể hiện lòng mong ước của gia chủ về một năm mới an khang, thịnh vượng và hạnh phúc.
Lễ Cúng Tất Niên và Viếng Mộ Tổ Tiên
Vào sáng ngày 30 tháng Chạp (hoặc 29 nếu tháng thiếu), nhiều gia đình Việt Nam duy trì phong tục “lạp mộ” hay tảo mộ. Con cháu sẽ cùng nhau ra nghĩa trang, nhổ cỏ, lau chùi, dọn dẹp và thắp hương cho phần mộ tổ tiên. Đây là hành động thể hiện lòng hiếu kính, biết ơn đối với những người đã khuất, mời tổ tiên về nhà ăn Tết cùng con cháu.
Trưa hoặc chiều cùng ngày, lễ cúng tất niên được thực hiện tại nhà. Mâm cỗ tất niên được chuẩn bị rất thịnh soạn với những món ăn truyền thống cầu kỳ, thể hiện sự chu đáo và lòng thành của gia chủ. Cùng với hương hoa, trái cây, bánh kẹo, mâm cỗ tất niên là lời mời gọi gia tiên về sum vầy, hưởng lộc cùng con cháu. Sau lễ cúng, cả gia đình sẽ quây quần bên mâm cơm tất niên, cùng nhau thưởng thức những món ăn ngon, ôn lại chuyện cũ và chuẩn bị tinh thần cho khoảnh khắc chuyển giao sắp tới. Bữa cơm tất niên không chỉ là bữa ăn cuối cùng của năm mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, ấm cúng và hạnh phúc gia đình.
Đón Giao Thừa – Khoảnh Khắc Thiêng Liêng Chuyển Giao Năm Mới
Đêm Giao thừa là khoảnh khắc thiêng liêng và ý nghĩa nhất trong tháng Chạp, đánh dấu sự chuyển giao từ năm cũ sang năm mới. Vào thời điểm này, mọi người sẽ bắt đầu nghi lễ cúng Giao thừa, thắp hương cho Gia tiên và các vị thần linh, cầu mong một năm mới an lành, may mắn. Mâm cỗ cúng Giao thừa thường được bày biện trang trọng ngoài trời để cúng Thiên Địa, và một mâm cỗ khác trong nhà để cúng Gia tiên.
Sau nghi lễ cúng Giao thừa, một trong những phong tục quan trọng nhất là “xông đất” (hay đạp đất). Người xông đất thường là người hợp tuổi với gia chủ, có đạo đức tốt, thành đạt, được tin là sẽ mang lại may mắn, tài lộc cho gia đình trong suốt cả năm. Bên cạnh đó, nhiều gia đình còn đi “hái lộc” đầu năm tại các chùa, đền, miếu để cầu mong sự may mắn, phúc lộc. Hoạt động này mang ý nghĩa đón nhận những điều tốt đẹp, tươi mới từ thiên nhiên và thần linh.
Đón Giao thừa cùng gia đình là khoảnh khắc hạnh phúc và đáng nhớ nhất trong năm. Đó là lúc mọi người gác lại mọi lo toan, bộn bề của năm cũ, cùng nhau trò chuyện, trao nhau những lời chúc tốt đẹp, và tận hưởng sự đầm ấm, yêu thương bên cạnh những người thân yêu. Tiếng chuông chùa ngân vang, tiếng pháo hoa rực rỡ trên bầu trời, và những nụ cười rạng rỡ của người thân tạo nên một không khí tràn ngập niềm vui, hy vọng và sự bình yên. Đó chính là ý nghĩa đích thực của một cái Tết trọn vẹn.
Quây quần nấu bánh tét là nét đẹp truyền thống của những người dân Nam Bộ ngày Tết – Ảnh: Canva
Những Giá Trị Tinh Thần và Xã Hội Khác Của Tháng Chạp
Ngoài các nghi lễ và hoạt động đã kể trên, tháng Chạp còn là thời điểm mà nhiều giá trị tinh thần và xã hội được củng cố và phát huy.
1. Tăng cường tinh thần cộng đồng: Các hoạt động như chuẩn bị chợ Tết, dọn dẹp khu phố, hay tổ chức các lễ hội cuối năm đều góp phần thắt chặt tình làng nghĩa xóm, tăng cường tinh thần đoàn kết trong cộng đồng. Mọi người cùng nhau sẻ chia công việc, giúp đỡ lẫn nhau để cùng đón một cái Tết tươm tất.
2. Gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa: Mỗi phong tục, tập quán trong tháng Chạp đều là một phần quan trọng của bản sắc văn hóa Việt Nam. Việc duy trì và thực hiện các nghi lễ này giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về nguồn cội, truyền thống của dân tộc, đồng thời góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa quý báu. tiengnoituoitre.com luôn nỗ lực chia sẻ những giá trị này.
3. Sự phản tư và nhìn lại: Tháng Chạp cũng là thời gian để mỗi cá nhân tự nhìn lại một năm đã qua, đánh giá những thành công, thất bại, và rút ra bài học kinh nghiệm. Đây là cơ hội để tha thứ, hòa giải, và chuẩn bị tâm thế sẵn sàng cho những khởi đầu mới.
4. Tình yêu thương và sẻ chia: Trong những ngày cuối năm, các hoạt động từ thiện, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn thường được đẩy mạnh. Tinh thần “lá lành đùm lá rách” được phát huy, mang lại hơi ấm và niềm vui cho mọi người, đặc biệt là những mảnh đời kém may mắn.
5. Giáo dục đạo lý gia đình: Từ việc chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên, nấu bánh chưng bánh tét, đến việc dọn dẹp nhà cửa, tất cả đều là những bài học thực tiễn về lòng hiếu thảo, sự sẻ chia, tình yêu thương và trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với gia đình.
Những giá trị này không chỉ làm cho tháng Chạp trở nên đặc biệt mà còn góp phần định hình nhân cách và lối sống của người Việt, tạo nên một xã hội gắn kết và giàu lòng nhân ái.
Đón Giao thừa cùng gia đình sẽ là thời điểm hạnh phúc nhất năm – Ảnh: Internet
Tháng Chạp, với tất cả những tên gọi, nghi lễ và ý nghĩa của nó, đã trở thành một biểu tượng mạnh mẽ trong văn hóa Việt Nam, không chỉ đánh dấu sự kết thúc của một năm mà còn là khởi đầu của những hy vọng mới. Nó nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của gia đình, cội nguồn, và sự chuẩn bị chu đáo để đón chào một tương lai tươi sáng hơn.
Thấu hiểu sâu sắc về tháng Chạp tháng củ mật không chỉ là việc biết tên gọi mà còn là cảm nhận được hơi thở của lịch sử, chiều sâu của văn hóa, và những giá trị nhân văn mà bao thế hệ đã dày công xây đắp. Đây là thời điểm để chúng ta gác lại mọi bộn bề, trở về bên gia đình, cùng nhau tạo nên những kỷ niệm đẹp và chuẩn bị sẵn sàng cho một năm mới an lành, hạnh phúc và thành công. Hãy đón nhận tháng Chạp với tất cả sự trân trọng và cẩn trọng để có một cái Tết trọn vẹn nhất.