Thực dụng là gì: Bản chất và ảnh hưởng của lối sống vật chất

Thực dụng là gì? Đây là câu hỏi mà nhiều người trẻ hiện nay đặt ra khi chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng của các giá trị xã hội, nơi chủ nghĩa thực dụng dường như đang len lỏi vào nhiều khía cạnh của đời sống. Trong bối cảnh kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ, việc theo đuổi giá trị vật chất và lợi ích cá nhân trở nên phổ biến, khiến ranh giới giữa sự thực tế và thực dụng ngày càng trở nên mơ hồ. Bài viết này của tiengnoituoitre.com sẽ đi sâu phân tích bản chất của thực dụng, nhận diện các biểu hiện và tác động của nó đến mối quan hệ con người và xã hội, từ đó giúp bạn có cái nhìn toàn diện và định hướng đúng đắn trong cuộc sống hiện đại.

Thực dụng: Khái niệm đa chiều từ góc độ ngôn ngữ và triết học

Khái niệm “thực dụng” mang trong mình nhiều tầng nghĩa tùy thuộc vào ngữ cảnh sử dụng, từ tính chất hữu ích đến một hệ tư tưởng phức tạp. Hiểu rõ về gốc rễ ngôn ngữ và sự phát triển trong triết học sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về từ khóa chính này.

Trong tiếng Việt, từ “thực dụng” là một từ Hán Việt, được ghép từ hai thành tố: “thực” (實) mang ý nghĩa là thực tại, hiện thực, sự thật, hoặc điều có thực; và “dụng” (用) có nghĩa là sử dụng, dùng, hoặc công dụng. Ghép lại, ban đầu, “thực dụng” có thể được hiểu là việc chú trọng đến những gì có giá trị sử dụng, có hiệu quả trong thực tế. Khi nói về một công cụ, một phương pháp hay một ý tưởng có tính thực dụng cao, tức là chúng có khả năng ứng dụng hiệu quả, mang lại lợi ích cụ thể và thiết thực. Ví dụ, một công nghệ thực dụng là công nghệ giải quyết được vấn đề thực tiễn một cách hiệu quả, tiết kiệm thời gian và nguồn lực.

Tuy nhiên, khi áp dụng cho con người hay lối sống, “thực dụng” lại thường mang một hàm ý tiêu cực, ám chỉ sự tập trung quá mức vào lợi ích vật chất, cá nhân mà bỏ qua các giá trị tinh thần, đạo đức. Điều này dẫn đến sự khác biệt lớn giữa cách hiểu thông thường và một nhánh triết học phương Tây.

Trong triết học phương Tây, có một trường phái tư tưởng mang tên “Pragmatism” (Thực dụng luận), phát triển mạnh mẽ vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, với những đại diện tiêu biểu như Charles Sanders Peirce, William James và John Dewey. Triết học thực dụng không đồng nghĩa với sự ích kỷ hay coi trọng vật chất như cách hiểu thông thường của từ “thực dụng” trong tiếng Việt. Thay vào đó, nó nhấn mạnh vào tầm quan trọng của hành động, kinh nghiệm và kết quả thực tiễn trong việc xác định ý nghĩa, chân lý và giá trị. Theo quan điểm này, một ý tưởng là đúng nếu nó có ích trong thực hành, nếu nó dẫn đến những kết quả tích cực và có thể kiểm chứng được. Các nhà thực dụng luận tin rằng ý nghĩa của một khái niệm nằm ở những hậu quả thực tiễn của nó, và chân lý không phải là một thực thể cố định mà là cái được hình thành qua kinh nghiệm và sự thích nghi.

Sự khác biệt này cho thấy một sự “ngộ nhận” ngôn ngữ. Trong khi Pragmatism là một hệ thống triết học phức tạp đề cao tính ứng dụng, kinh nghiệm và hiệu quả trong nhận thức và hành động, thì “thực dụng” trong ngôn ngữ đại chúng ở Việt Nam lại thường bị đánh đồng với chủ nghĩa duy vật cực đoan, sự tính toán cá nhân và coi thường các giá trị phi vật chất. Việc nhận thức được sự khác biệt này là bước đầu tiên để tránh những hiểu lầm không đáng có và phân tích đúng đắn bản chất của lối sống thực dụng mà chúng ta thường gặp trong xã hội hiện đại.

Bản chất và các khía cạnh của chủ nghĩa thực dụng

Để hiểu rõ hơn về thực dụng là gì, chúng ta cần phân tích bản chất của nó thông qua hai khía cạnh đối lập: một mặt là tính chất trung lập, tích cực khi đề cập đến hiệu quả, và mặt khác là một lối sống tiêu cực khi ám chỉ con người.

Thực dụng như một phẩm chất trung lập: Tính ứng dụng và hiệu quả

Ở khía cạnh tích cực, thực dụng chỉ đơn thuần là tính hiệu quả, khả năng ứng dụng thực tế. Nó là một thuộc tính được đánh giá cao trong nhiều lĩnh vực:

Trong sản xuất và công nghệ: Một sản phẩm được thiết kế thực dụng là sản phẩm đáp ứng tốt nhu cầu của người dùng, dễ sử dụng, bền bỉ và mang lại giá trị tương xứng với chi phí. Ví dụ, một chiếc điện thoại thông minh thực dụng không nhất thiết phải có cấu hình cao nhất, mà là chiếc điện thoại phù hợp với túi tiền, cung cấp các tính năng cần thiết và hoạt động ổn định cho phần lớn người dùng.
Trong phương pháp và công việc: Một phương pháp làm việc thực dụng là phương pháp tối ưu hóa quy trình, tiết kiệm thời gian, năng lượng và mang lại hiệu quả công việc cao nhất. Các công ty thường tìm kiếm những giải pháp thực dụng để cải thiện năng suất, giảm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm hoặc dịch vụ. Trong quản lý dự án, tư duy thực dụng giúp đưa ra những quyết định dựa trên kết quả mong muốn và nguồn lực hiện có, tránh lãng phí vào những ý tưởng xa vời hoặc không khả thi.
Trong giáo dục và học tập: Một chương trình giáo dục thực dụng là chương trình trang bị cho học sinh, sinh viên những kiến thức và kỹ năng có thể ứng dụng trực tiếp vào công việc và cuộc sống. Nó chú trọng vào việc giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và khả năng thích nghi, thay vì chỉ truyền đạt lý thuyết suông.
Trong kiến trúc và thiết kế: Các công trình kiến trúc hay sản phẩm thiết kế được đánh giá cao về tính thực dụng khi chúng không chỉ đẹp mắt mà còn tối ưu về công năng sử dụng, không gian, vật liệu và khả năng bền vững.

Như vậy, khi tách biệt khỏi hàm ý tiêu cực, tính thực dụng là một phẩm chất đáng quý, hướng tới sự tối ưu, hiệu quả và giá trị thực tiễn. Nó là động lực thúc đẩy sự phát triển trong nhiều lĩnh vực, từ khoa học kỹ thuật đến quản lý và giáo dục.

Thực dụng như một lối sống tiêu cực: Ưu tiên vật chất và lợi ích cá nhân

Khi từ “thực dụng” được dùng để mô tả một con người hay một lối sống, ý nghĩa của nó lại thay đổi hoàn toàn, mang nặng hàm ý chỉ trích và tiêu cực. Người thực dụng, trong ngữ cảnh này, là người có suy nghĩ và hành động bị chi phối bởi việc theo đuổi lợi ích vật chất trước mắt và cá nhân, sẵn sàng bỏ qua các giá trị tinh thần, đạo đức và cảm xúc của người khác.

Những đặc điểm cốt lõi của lối sống thực dụng bao gồm:

Vật chất hóa mọi giá trị: Đối với người thực dụng, tiền bạc, địa vị, quyền lực và của cải vật chất là thước đo chính của thành công, hạnh phúc và giá trị con người. Họ coi trọng tài sản hữu hình hơn tình cảm, sự trung thực hay lòng nhân ái.
Tập trung vào “được gì”: Mỗi hành động, mỗi mối quan hệ đều được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên câu hỏi “Tôi sẽ nhận được gì từ điều này/người này?”. Họ có xu hướng tính toán, so sánh thiệt hơn và chỉ đầu tư vào những gì mang lại lợi nhuận rõ ràng.
Thiếu vắng giá trị đạo đức và tinh thần: Lối sống này thường đi kèm với sự xem nhẹ giá trị đạo đức, sự tử tế, lòng biết ơn, hay sự hy sinh vì người khác. Những giá trị này bị coi là “vô ích” hoặc không mang lại lợi ích cụ thể.
Mối quan hệ dựa trên lợi ích: Người thực dụng xây dựng các mối quan hệ dựa trên sự có đi có lại về vật chất hoặc địa vị. Khi một mối quan hệ không còn mang lại lợi ích, họ sẵn sàng từ bỏ hoặc thay thế. Tình bạn, tình yêu hay tình thân có thể bị biến thành công cụ để đạt được mục đích cá nhân.
Tính ích kỷ và chủ nghĩa cá nhân: Lợi ích của bản thân luôn được đặt lên hàng đầu, thậm chí là trên lợi ích của cộng đồng hoặc những người thân yêu. Họ có thể thờ ơ, vô cảm trước khó khăn của người khác nếu điều đó không ảnh hưởng trực tiếp đến họ.

Chính vì những đặc điểm này, lối sống thực dụng thường bị lên án và xem là một “căn bệnh” xã hội, làm xói mòn các giá trị truyền thống, tình cảm và sự gắn kết cộng đồng.

Lịch sử và sự phát triển của lối sống thực dụng

Lối sống thực dụng không phải là một hiện tượng mới xuất hiện mà đã tồn tại qua nhiều thời kỳ lịch sử. Tuy nhiên, mức độ phổ biến và biểu hiện của nó có sự thay đổi đáng kể dưới tác động của các yếu tố kinh tế, xã hội và văn hóa. Để hiểu sâu hơn về thực dụng là gì trong bối cảnh xã hội hiện đại, chúng ta cần nhìn lại quá trình phát triển của nó.

Trong các xã hội truyền thống, nơi các giá trị cộng đồng, đạo đức và tín ngưỡng đóng vai trò trung tâm, lối sống thực dụng thường bị lên án mạnh mẽ. Mặc dù vẫn có những cá nhân tìm cách trục lợi, nhưng hành vi đó thường bị cô lập và không được xã hội chấp nhận rộng rãi. Tuy nhiên, những mầm mống của sự thực dụng có thể xuất hiện trong các thời kỳ khó khăn, khi con người phải tập trung vào sinh tồn, vào những nhu cầu cơ bản nhất.

Bước ngoặt lớn đánh dấu sự gia tăng của chủ nghĩa thực dụng chính là sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và cuộc cách mạng công nghiệp. Khi kinh tế thị trường lên ngôi, tiền bạc trở thành thước đo chính của giá trị và thành công. Sự cạnh tranh khốc liệt trong sản xuất và kinh doanh đã tạo ra một môi trường mà ở đó, hiệu quả và lợi nhuận được đặt lên hàng đầu. Cá nhân và doanh nghiệp được khuyến khích tối đa hóa lợi ích, đôi khi phải hy sinh các giá trị khác.

Thế kỷ 20 và 21, với sự bùng nổ của toàn cầu hóa, công nghệ thông tin và chủ nghĩa tiêu dùng, đã đẩy lối sống thực dụng lên một tầm cao mới. Các yếu tố này tác động mạnh mẽ đến tư duy và hành vi của con người:

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế: Mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng mang lại những thách thức về cạnh tranh và áp lực vật chất. Các nền văn hóa khác nhau giao thoa, đôi khi làm xói mòn những giá trị truyền thống, đạo đức.
Sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng xã hội: Tạo ra một môi trường nơi sự hào nhoáng, thành công vật chất dễ dàng được phô bày và tôn vinh. Điều này kích thích mong muốn sở hữu, hưởng thụ, và đôi khi dẫn đến sự so sánh, ghen tị, thúc đẩy con người chạy theo những giá trị bề nổi.
Chủ nghĩa tiêu dùng: Khuyến khích con người mua sắm, sở hữu nhiều hơn, coi việc tiêu dùng là thước đo hạnh phúc. Quảng cáo và truyền thông liên tục tạo ra những nhu cầu mới, kích thích lòng tham và sự tập trung vào vật chất.
Áp lực kinh tế: Trong một xã hội mà chi phí sinh hoạt ngày càng cao, áp lực kiếm tiền và đảm bảo cuộc sống trở nên nặng nề hơn. Điều này có thể khiến một số người chọn lối đi tắt, coi trọng vật chất hơn đạo đức để đạt được mục tiêu nhanh chóng.

Đặc biệt, trong giới trẻ hiện nay, khi đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức, không ít người bị ảnh hưởng bởi lối sống thực dụng. Họ tài giỏi, năng động, nhạy bén nhưng đôi khi cũng trở nên tính toán hơn, đặt lợi ích cá nhân lên trên hết. Mong muốn có được tiền bạc, giàu sang mà không muốn đánh đổi bằng lao động chân chính đã khiến một số người bất chấp mọi thứ để đạt được mục đích, dẫn đến nhiều hệ lụy xã hội như tham nhũng, quan liêu, lừa đảo. Tiếng nói tuổi trẻ đã và đang nhận thấy xu hướng này và mong muốn cung cấp thông tin toàn diện về nó.

Ngày nay, chủ nghĩa thực dụng không chỉ còn là vấn đề của một nhóm cá nhân mà đã trở thành một xu hướng đáng lo ngại, len lỏi vào mọi tầng lớp, mọi ngành nghề, từ các mối quan hệ cá nhân đến các quyết định chính sách, gây ra nhiều “căn bệnh” nguy hiểm cho xã hội.

Dấu hiệu nhận biết người mang lối sống thực dụng

Người có lối sống thực dụng thường thể hiện những đặc điểm hành vi và suy nghĩ khá rõ ràng trong nhiều khía cạnh của cuộc sống. Việc nhận diện những dấu hiệu này giúp chúng ta hiểu hơn về thực dụng là gì và cách nó tác động đến các mối quan hệ xung quanh.

Trong các mối quan hệ xã hội

Mối quan hệ là một trong những lĩnh vực mà lối sống thực dụng bộc lộ rõ nhất. Người thực dụng không tìm kiếm sự chân thành, mà tìm kiếm lợi ích:

Chọn bạn, đối tác dựa trên địa vị, tài sản: Họ có xu hướng kết giao với những người có địa vị cao, giàu có hoặc có ảnh hưởng, vì tin rằng những mối quan hệ này có thể mang lại lợi ích trực tiếp hoặc gián tiếp cho bản thân.
Lợi dụng lòng tin, bỏ rơi khi hết giá trị: Khi một mối quan hệ không còn khả năng cung cấp lợi ích vật chất, quyền lực hay địa vị, người thực dụng sẵn sàng cắt đứt hoặc lạnh nhạt. Họ có thể lợi dụng sự tin tưởng của người khác để đạt được mục đích của mình, sau đó quay lưng không chút do dự.
Thiếu sự đồng cảm, quan tâm chân thành: Người thực dụng khó có thể đặt mình vào vị trí của người khác để thấu hiểu. Sự đồng cảm, chia sẻ hay giúp đỡ thường được cân nhắc dựa trên việc liệu nó có mang lại lợi ích gì cho họ hay không.
Thích nói lời hay ý đẹp để lấy lòng: Họ có thể rất khéo léo trong giao tiếp, nói những lời dễ nghe, tâng bốc để gây ấn tượng hoặc tạo dựng lòng tin, nhưng ẩn sâu bên trong là sự toan tính.

Trong công việc và sự nghiệp

Trong môi trường công sở và kinh doanh, người thực dụng có thể là mối đe dọa đến sự công bằng và đạo đức:

Sẵn sàng dùng thủ đoạn để thăng tiến: Họ có thể chen lấn, dèm pha, nói xấu đồng nghiệp, hoặc thậm chí là hãm hại người khác để chiếm lấy vị trí, cơ hội.
Ưu tiên kết nối với người có quyền lực, ảnh hưởng: Người thực dụng luôn tìm cách “bắt tay” với cấp trên, đối tác quan trọng, hoặc những người có khả năng nâng đỡ họ trong sự nghiệp, bỏ qua những đồng nghiệp bình thường.
Mục tiêu duy nhất là tiền bạc, địa vị: Mọi nỗ lực trong công việc đều hướng đến việc kiếm được nhiều tiền hơn, có được chức vụ cao hơn, mà ít quan tâm đến chất lượng công việc, sự cống hiến hay đạo đức nghề nghiệp.
Không thích làm công việc lao động chân tay: Họ có xu hướng né tránh những công việc vất vả, đòi hỏi sự kiên trì, mà ưu tiên những vị trí mang lại lợi ích lớn với công sức bỏ ra ít nhất.

Trong tình yêu và hôn nhân

Hôn nhân vị vật chất là một biểu hiện rõ nét của lối sống thực dụng trong tình cảm:

Tìm kiếm đối tác giàu có, có điều kiện: Tiền bạc, nhà lầu, xe hơi, địa vị xã hội là những tiêu chí hàng đầu khi chọn bạn đời, thay vì tình cảm chân thành, sự hòa hợp về tính cách hay giá trị sống.
Không coi trọng tình cảm, sự chung thủy: Tình yêu chỉ là phương tiện để đạt được mục đích vật chất. Họ có thể thay đổi đối tác khi tìm thấy người có điều kiện tốt hơn hoặc khi đối tác hiện tại gặp khó khăn.
Hôn nhân là một cuộc giao dịch: Mối quan hệ vợ chồng được coi là một hợp đồng, nơi mỗi bên đều có trách nhiệm cung cấp những lợi ích vật chất nhất định.
Dễ dàng phản bội hoặc ly hôn: Khi lợi ích không còn được đảm bảo hoặc có cơ hội tốt hơn, họ dễ dàng rời bỏ mối quan hệ mà không màng đến tình cảm hay trách nhiệm.

Thái độ sống và quan điểm về giá trị

Cuối cùng, quan điểm của người thực dụng về cuộc sống và các giá trị thường rất khác biệt:

Tiền bạc là thước đo mọi giá trị: Mọi thứ đều có thể quy đổi thành tiền. Giá trị của một người được đánh giá qua tài sản mà họ sở hữu.
Coi thường lao động chân chính nếu không mang lại lợi ích lớn: Họ có thể xem nhẹ những công việc lương thiện nhưng thu nhập thấp, hoặc những người lao động chân tay.
Cái tôi cá nhân quá lớn, ích kỷ: Người thực dụng thường đặt chủ nghĩa cá nhân lên trên hết, chỉ nghĩ đến bản thân mình, thiếu sự sẻ chia và lòng trắc ẩn.
Sẵn sàng đánh đổi đạo đức để đạt mục đích: Bất chấp mọi nguyên tắc, luật lệ hay lương tâm, miễn là đạt được điều mình muốn một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Nhận diện được những dấu hiệu này không phải để phán xét, mà để chúng ta tự nhìn lại bản thân và những người xung quanh, từ đó có thái độ và hành động phù hợp, tránh xa những ảnh hưởng tiêu cực của lối sống thực dụng.

Ranh giới mong manh: Phân biệt thực dụng và thực tế

Trong cuộc sống hiện đại, đôi khi người ta dễ nhầm lẫn giữa lối sống thực dụng và lối sống thực tế, bởi cả hai đều liên quan đến việc nhìn nhận và hành động dựa trên những gì có thật. Tuy nhiên, ranh giới giữa chúng rất rõ ràng nếu chúng ta hiểu sâu hơn về bản chất và mục đích cuối cùng của mỗi lối sống. Việc phân biệt được thực dụng là gì so với thực tế là rất quan trọng để định hình nhân cách và hướng đi đúng đắn.

Đặc điểm	Lối sống thực dụng	Lối sống thực tế
Mục đích chính	Chỉ quan tâm đến lợi ích vật chất trước mắt và cá nhân. Dùng mọi thủ đoạn để đạt được mục đích.	Quan tâm đến lợi ích trước mắt và lâu dài. Tìm cách phát triển bản thân và nỗ lực để đạt được lợi ích đó một cách chính đáng.
Giá trị vật chất	Xem vật chất là thứ quan trọng nhất trên đời. Tiền là công cụ duy nhất để giải quyết mọi vấn đề.	Coi trọng vật chất nhưng không tôn thờ. Sử dụng tiền một cách khéo léo, biết làm chủ đồng tiền, xem tiền là phương tiện để đạt được các mục tiêu cao đẹp hơn.
Quan điểm về bản thân	Nghĩ bản thân là số 1, muốn được tôn thờ, cung phụng như “ông chúa, bà hoàng”.	Tự tin vào năng lực bản thân nhưng vẫn biết khiêm tốn, lắng nghe và tôn trọng người khác.
Quan điểm về người khác	Coi thường người khác nếu họ không mang lại lợi ích hoặc không có giá trị vật chất.	Tôn trọng mọi người, bất kể địa vị hay tài sản. Đề cao sự công bằng và bình đẳng.
Xây dựng mối quan hệ	Luôn tìm cách tiếp cận những mối quan hệ “lắm tiền nhiều của”. Lúc đối phương thành công thì lợi dụng, khi đối phương thất bại thì rời bỏ.	Kết bạn với người phù hợp, xây dựng mối quan hệ bằng tình cảm chân thành và cùng nhau phát triển. Tôn trọng đối phương ngay cả khi họ thành công hay thất bại.
Phương tiện đạt mục đích	Sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn, bất chấp đạo đức, pháp luật để đạt được điều mình muốn.	Có ý chí vươn lên bằng khả năng, năng lực của mình. Nỗ lực học hỏi, làm việc chăm chỉ, tuân thủ các quy tắc đạo đức và pháp luật.
Tầm nhìn	Ngắn hạn, chỉ chú trọng vào lợi ích trước mắt mà bỏ qua hậu quả lâu dài.	Dài hạn, có cái nhìn tổng thể về cuộc sống, xem xét cả lợi ích cá nhân, gia đình và xã hội.
Sự trân trọng	Không biết trân trọng những gì mình đang có, luôn muốn nhiều hơn nữa.	Luôn biết trân trọng những mối quan hệ, cơ hội và giá trị tinh thần đã đạt được. Chỉ rời đi khi mối quan hệ không còn khả năng cứu vãn hoặc thực sự không phù hợp.

Lối sống sống thực tế là việc nhìn nhận thế giới một cách khách quan, hiểu rõ hoàn cảnh, năng lực của bản thân và người khác để đưa ra những quyết định hợp lý. Người thực tế có khả năng đánh giá tình hình một cách tỉnh táo, đặt ra mục tiêu khả thi và nỗ lực đạt được chúng bằng những phương pháp chính đáng. Họ cân bằng giữa ước mơ và hiện thực, giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng. Họ có thể quan tâm đến tiền bạc, nhưng tiền bạc không phải là mục đích cuối cùng, mà là phương tiện để đạt được cuộc sống ổn định, hạnh phúc và đóng góp cho xã hội. Một người sống thực tế sẽ hiểu rằng sự phát triển cá nhân và giá trị cốt lõi mang lại thành công bền vững.

Ngược lại, lối sống thực dụng lại là sự lệch lạc trong nhận thức và hành động, khi lợi ích vật chất được đẩy lên mức tuyệt đối, lấn át mọi giá trị khác. Người thực dụng thường bị cuốn theo dục vọng cá nhân, thiếu tầm nhìn xa trông rộng và không quan tâm đến hậu quả xã hội hay đạo đức. Ranh giới giữa hai khái niệm này có thể rất mong manh, nhưng sự khác biệt nằm ở mục đích, động cơ và hệ tư tưởng chi phối hành vi của mỗi người. Nhận thức đúng đắn về sự khác biệt này là chìa khóa để mỗi cá nhân có thể lựa chọn lối sống phù hợp, hướng đến sự phát triển bền vững và hạnh phúc đích thực.

Hình ảnh hai bàn tay đang cố gắng giữ thăng bằng cán cân giữa thực dụng và thực tế

Hệ lụy và tác động tiêu cực của lối sống thực dụng đến cá nhân và xã hội

Lối sống thực dụng, mặc dù đôi khi mang lại lợi ích vật chất nhất định trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài, nó chứa đựng nhiều hệ lụy tiêu cực sâu sắc, không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến nền tảng xã hội. Việc hiểu rõ những tác động này là cần thiết để mỗi người tự nhìn nhận và điều chỉnh.

Đối với cá nhân

Một cá nhân sống thực dụng, đặt lợi ích vật chất lên trên hết, thường phải đối mặt với nhiều vấn đề nội tâm và mối quan hệ:

Cô lập và mất đi mối quan hệ chân thành: Khi mọi mối quan hệ đều dựa trên lợi ích, tình cảm sẽ dần cạn kiệt. Người thực dụng có thể có nhiều “bạn bè” trong lúc thành công, nhưng khi gặp khó khăn, họ sẽ trở nên cô đơn, không có ai thực sự ở bên cạnh để chia sẻ. Họ mất đi niềm tin vào tình bạn, tình yêu và tình thân.
Tâm lý bất an, trống rỗng: Vật chất có thể mang lại sự thoải mái nhất thời, nhưng không thể lấp đầy khoảng trống tinh thần. Người thực dụng thường cảm thấy bất an, lo lắng về việc mất đi những gì đang có, và luôn khao khát nhiều hơn nữa. Khi đạt được mục tiêu vật chất, họ nhanh chóng cảm thấy trống rỗng, vô vị vì không có những giá trị tinh thần để neo giữ.
Mất phương hướng, tha hóa nhân cách: Việc chạy theo vật chất một cách mù quáng có thể khiến con người đánh mất bản thân, quên đi những mục tiêu cao cả hơn trong cuộc sống. Nhân cách dần bị tha hóa, trở nên chai sạn, vô cảm trước cái đúng, cái sai, cái đẹp, cái thiện.
Đánh mất giá trị tự trọng: Khi sẵn sàng làm mọi thứ để đạt được tiền bạc, địa vị, người thực dụng có thể phải hạ thấp phẩm giá của mình, chấp nhận những điều mà người khác cho là không thể chấp nhận được, dẫn đến việc đánh mất lòng tự trọng.
Căng thẳng và áp lực: Mãi mãi theo đuổi những thứ vật chất không ngừng nghỉ sẽ đẩy con người vào một vòng xoáy căng thẳng, lo âu không lối thoát.

Đối với xã hội

Tác động của lối sống thực dụng không chỉ dừng lại ở cá nhân mà còn lan rộng ra toàn xã hội, gây ra những vấn đề nghiêm trọng:

Gia tăng tội phạm, tham nhũng: Khi tiền bạc và lợi ích vật chất được tôn thờ, một số cá nhân sẵn sàng vi phạm pháp luật, đạo đức để đạt được mục đích. Điều này dẫn đến sự gia tăng các hành vi tham nhũng, lừa đảo, trộm cắp và các loại tội phạm khác, gây bất ổn xã hội.
Xói mòn đạo đức, niềm tin cộng đồng: Khi mọi người chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân, sự gắn kết xã hội sẽ bị suy yếu. Niềm tin giữa con người với con người, giữa công dân với cơ quan công quyền bị xói mòn, dẫn đến một xã hội thiếu sự đoàn kết, đồng cảm.
Bất bình đẳng và phân hóa xã hội: Lối sống thực dụng thường đi kèm với sự tích tụ tài sản vào tay một số ít người, tạo ra sự bất bình đẳng xã hội gay gắt. Khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn, gây ra sự oán giận, mâu thuẫn trong cộng đồng.
Làm suy yếu nền tảng văn hóa, truyền thống: Những giá trị văn hóa, truyền thống tốt đẹp như tình làng nghĩa xóm, sự hiếu thảo, lòng nhân ái có thể bị coi nhẹ hoặc thậm chí bị gạt bỏ vì chúng không mang lại lợi ích vật chất trực tiếp.
Ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững: Khi các quyết định được đưa ra chỉ dựa trên lợi ích kinh tế ngắn hạn mà bỏ qua yếu tố môi trường, xã hội, thì sự phát triển bền vững của đất nước sẽ bị đe dọa.

Nhìn chung, lối sống thực dụng là một “ung nhọt” của xã hội hiện đại. Nó là nguyên nhân sâu xa dẫn đến suy thoái đạo đức, mất niềm tin xã hội và gây ra nhiều vấn đề nhức nhối khác. Việc nhận diện và tìm cách khắc phục lối sống này là trách nhiệm của mỗi cá nhân và toàn xã hội để hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn.

Giải pháp và định hướng để vượt qua xu hướng thực dụng

Trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhiều cám dỗ vật chất, việc định hướng và xây dựng một lối sống cân bằng, tránh xa sự chi phối tiêu cực của chủ nghĩa thực dụng là vô cùng quan trọng. Để giải quyết câu hỏi thực dụng là gì và làm thế nào để tránh nó, chúng ta cần có những giải pháp toàn diện từ cấp độ cá nhân đến cộng đồng.

Nâng cao nhận thức và giáo dục

Giáo dục là nền tảng để hình thành nhân cách và giá trị sống.

Giáo dục giá trị sống và đạo đức: Các chương trình giáo dục cần chú trọng lồng ghép nội dung về giá trị đạo đức, lòng nhân ái, sự sẻ chia, trách nhiệm cộng đồng ngay từ bậc học sớm. Giúp trẻ em và thanh thiếu niên hiểu rằng hạnh phúc không chỉ đến từ vật chất mà còn từ sự cống hiến, tình yêu thương và các mối quan hệ lành mạnh.
Khuyến khích tư duy phản biện: Dạy cho mọi người cách phân tích thông tin, nhận diện những giá trị bề nổi và bản chất thật sự của vấn đề. Giúp họ tự xây dựng quan điểm cá nhân, không dễ dàng bị cuốn theo những xu hướng tiêu cực của xã hội.
Tăng cường truyền thông về tác hại của lối sống thực dụng: Các phương tiện truyền thông cần có những bài viết, chương trình phân tích sâu sắc về những hệ lụy của lối sống thực dụng, từ đó nâng cao ý thức cộng đồng.

Xây dựng giá trị nội tại

Sức mạnh nội tâm là lá chắn vững chắc nhất trước những cám dỗ bên ngoài.

Tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống ngoài vật chất: Mỗi người cần tự khám phá những giá trị tinh thần, đam mê, sở thích cá nhân. Hạnh phúc có thể đến từ việc học hỏi, sáng tạo, giúp đỡ người khác, hoặc đơn giản là những khoảnh khắc bình yên bên gia đình.
Phát triển bản thân, kỹ năng mềm: Đầu tư vào việc phát triển cá nhân, nâng cao kiến thức, kỹ năng chuyên môn và các kỹ năng mềm như giao tiếp, hợp tác, quản lý cảm xúc. Điều này không chỉ giúp tăng giá trị bản thân mà còn tạo ra sự tự tin, độc lập, không cần phải dựa dẫm vào người khác hay vật chất.
Bồi dưỡng lòng trắc ẩn, sự sẻ chia: Chủ động tham gia các hoạt động thiện nguyện, giúp đỡ những người khó khăn. Khi cho đi mà không mong nhận lại, chúng ta sẽ cảm nhận được niềm vui và ý nghĩa đích thực của cuộc sống, từ đó giảm bớt sự tập trung vào lợi ích cá nhân.
Thực hành lối sống tối giản: Hạn chế chạy theo chủ nghĩa tiêu dùng, học cách trân trọng những gì mình đang có. Lối sống tối giản giúp giảm áp lực vật chất, tập trung vào những giá trị cốt lõi và giảm bớt sự phụ thuộc vào của cải.

Thiết lập mối quan hệ lành mạnh

Mối quan hệ chân thành là tài sản vô giá của mỗi người.

Đầu tư vào các mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng, tôn trọng: Xây dựng tình bạn, tình yêu, tình thân bằng sự chân thành, quan tâm và thấu hiểu. Tránh xa những mối quan hệ chỉ vì lợi ích.
Học cách cho đi mà không mong cầu: Giúp đỡ người khác một cách vô tư, không tính toán thiệt hơn. Điều này không chỉ giúp xây dựng lòng tin mà còn nuôi dưỡng tâm hồn.

Gia đình và cộng đồng

Gia đình và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình giá trị.

Vai trò của gia đình: Gia đình là cái nôi đầu tiên hình thành nhân cách. Cha mẹ cần là tấm gương sáng, giáo dục con cái về giá trị đạo đức, sự sẻ chia, thay vì chỉ khuyến khích chạy theo thành công vật chất.
Xây dựng cộng đồng văn minh, đề cao giá trị nhân văn: Khuyến khích các hoạt động cộng đồng, văn hóa, thể thao để tăng cường sự gắn kết. Lên án những hành vi thực dụng, ích kỷ và tôn vinh những người sống có trách nhiệm, cống hiến.

Bằng cách áp dụng đồng bộ các giải pháp này, mỗi cá nhân và toàn xã hội có thể dần dần vượt qua xu hướng thực dụng, hướng tới một cuộc sống ý nghĩa hơn, giàu đẹp hơn về cả vật chất lẫn tinh thần.

Thực dụng, với bản chất đa chiều của nó, là một khái niệm cần được nhìn nhận một cách cẩn trọng. Ban đầu, nó có thể chỉ tính hiệu quả và ứng dụng, nhưng khi trở thành một lối sống, thực dụng là gì lại mang hàm nghĩa tiêu cực sâu sắc, phản ánh sự ưu tiên thái quá vào lợi ích vật chất cá nhân. Lối sống này, dù có thể mang lại lợi ích nhất thời, nhưng về lâu dài sẽ dẫn đến sự cô lập, tha hóa nhân cách ở cấp độ cá nhân và xói mòn đạo đức, niềm tin xã hội. Việc phân biệt rõ ràng giữa thực dụng và thực tế là chìa khóa để mỗi người tự định hướng, hướng tới một cuộc sống cân bằng, ý nghĩa, nơi các giá trị tinh thần và mối quan hệ chân thành được trân trọng, góp phần xây dựng một xã hội văn minh và nhân ái hơn.